کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان کیسه ایست مملوء از مایعات که در داخل و یا سطح تخمدان بوجود می آید. هر زن دو تخمدان در دو سمت رحم خود دارد که هر کدام تقریبا به شکل و اندازه یک بادام هستند. تخمک در تخمدان ها رشد کرده و بالغ می شود. طی سال هایی که یک زن توانایی فرزندآوری دارد، این تخمک ها در سیکل های ماهیانه آزاد می شوند.همه خانم ها در دورانی از زندگی شان کیست تخمدان داشته اند.

بیشتر این کیست ها فاقد هر گونه درد و رنج برای شخص بیمار بوده و پس از چند ماه خود به خود از بین می روند. اگرچه برخی از این کیست ها (مخصوصا در صورت ترکیدن) می توانند منجر به علائم جدی شوند. خانم ها برای اطمینان از سلامت خود باید مدام تحت آزمایشات گوناگون (مانند سونوگرافی و ماموگرافی) قرار بگیرند تا از علائمی که نشانگر بیماری های نهان و خطرناک است، آگاه شوند.

 تخمک گذاری چیست؟  

تخمک گذاری توسط  واکنش های زنجیره ای از هورمون ها، که از هیپوتالاموس مغز آزاد می شوند، کنترل می شود. در بخشی از چرخه ی ماهیانه قاعدگی خانم ها، فولیکول ها پاره شده وتخمک از تخمدان آزاد می شود. فولیکول ها کیسه های کوچکی درون تخمدان ها هستند که جنسی مایع مانند دارند و حاوی گامت ماده یا تخمک می باشد. به این روند یعنی آزاد شدن تخمک از تخمدان به درون لوله فالوپ را تخمک گذاری می گویند.

علل به وجود آمدن کیست تخمدان

بعضی مواقع، فولیکول ها در طول تخمک گذاری پاره نمی شوند و تخمکی آزاد نمی کنند، در عوض مایعات بیشتری درونشان ذخیره شده و تبدیل به کیست فولیکولی(Follicular cyst) می شوند. در موارد دیگر، فولیکول تخمک را آزاد می کند اما کیسه اش به جای حل شدن، دوباره بسته شده و با خون و مایعات دیگر پر می شود. به این نوع کیست “جسم زرد” یا “کورپوس لوتئوم(Corpus luteum cyst)” می گویند. کیست های به وجود آمده در هر کدام از این شرایط از نوع “کیست های فانکشنال(Functional ovarian cysts)” می باشند که شایع ترین کیست های تخمدان هستند.

علائم کیست تخمدان

اغلب کیست های تخمدان کوچک و فاقد علائم خاصی هستند.

• اما ممکن است بیمار علائمی مثل بادکردگی، ورم، فشار و درد در ناحیه زیر شکمی حس کند. این درد می تواند ضعیف، قوی و یا مقطعی باشد.
• اگر کیست تخمدان بترکد، بیمار دچار دردی شدید و ناگهانی می شود.
• اگر کیست باعث چرخیدن تخمدان شود، بیمار ممکن است درد شدید توام با حالت تهوع و استفراغ داشته باشد.

برخی علائم نادر نیز شامل:

• درد در ناحیه لگنی
• درد خفیف در ناحیه کمر و ران پا
• مسدود شدن مثانه یا روده
• احساس درد در طول رابطه جنسی
• بالا رفتن غیر قابل توجیه وزن
• درد در طول دوره قاعدگی
• خونریزی غیر طبیعی واژینال
• حساس شدن سینه ها (پستان)
• تکرر ادرار

انواع مختلف کیست تخمدان

الف) کیست های فانکشنال

کیست های فانکشنال بر دو نوع هستند:

کیست های فولیکولی

این کیست ها شایع ترین نوع کیست است.

هر زن دو تخمدان دارد که تخمک از این قسمت ها به درون رحم رفته تا با اسپرم لقاح کنند. تخمک درون فولیکول ساخته می شود که شامل فلوئید است و از تخمک در طول مدت رشدش نگه داری می کند. زمانی که تخمک آزاد می شود، فولیکول می ترکد. در برخی موارد، فولیکول مایعات درونش را تخلیه نمی کند و یا پس از آزادسازی تخمک جمع می شود و یا اصلا تخمکی آزاد نمی کند. در این مواقع فولیکول دوباره با مایعات پر می شود و یک کیست فولیکولی تخمدان را تشکیل می دهد. کیست ها می توانند در هر زمان خود به خود تشکیل شده و پس از چند ماه نیز خود به خود از بین بروند.

کیست های لوتئال

این نوع کیست نسبت به نوع قبلی نادر تر است.

پس از آزادسازی تخمک، از فولیکول، بافتی به نام کورپوس لوتئوم به جا می ماند. کیست لوتئال زمانی ایجاد می شود که کورپوس لوتئوم با خون پر شود که البته پس از چند ماه از بین می روند.

با این حال اگر این کیست ها شکاف بردارند یا پاره شوند، می توانند باعث درد و خونریزی داخلی شوند.

ب) کیست های پاتولوژیک(Pathological cysts)

این نوع کیست ها نیز بر دو نوع هستند:

کیست های درموئید (تروتوماس(Dermoid cysts (cystic teratomas))

کیست های ترموئید معمولا خوش خیم هستند و از سلول های سازنده ی تخمک تشکیل می شوند.این کیست ها تنها با جراحی برداشته می شوند و شایع ترین نوع کیست های پاتولوژیک در زنان زیر 30 سال می باشند.

کیست های آدنوما(Cyst adenomas)

کیست های آدنوما نیز کیست های تخمدان هستند که از سلول های بیرونی تخمدان که آن را احاطه کرده اند، تشکیل می شود. برخی از این کیست ها حاوی مایعی غلیظ و مخاطی اند، در حالی که بقیه از آب پر شده اند. این کیست ها معمولا به جای رشد درون تخمدان، به وسیله ی جزء ساقه مانندی به دیواره بیرونی تخمدان می چسبد و با این کار می تواند رشد قابل توجهی داشته باشد. کیست های آدنوما به ندرت می توانند سرطان زا باشند و باید با جراحی برداشته شوند. این کیست ها بیشتر بین زنان بالای 40 سال شایع هستند.

کیست های تخمدان طی دوران بارداری 

کیست های تخمدان ممکن است گاهی در دوران بارداری ظهور کنند که در بیشتر مواقع طی سونوگرافی های پیش از زایمان تشخیص داده می شوند و اغلب خوش خیم بوده و نیاز به جراحی ندارند. اما در صورت بدخیم بودن، پارگی، پیچ خوردگی(چرخیدن کیست یا اختلال در خون رسانی) و بزرگ بودن اندازه کیست( به طوری که برای جنین مشکل ساز باشد) باید فورا جراحی شوند.

پیشگیری

با وجود اینکه هیچ راهی برای پیشگیری از کیست های تخمدان وجود ندارد، آزمایشات مداوم می تواند به شما در تشخیص زود هنگام بیماری های تخمدان کمک کند. همچنین باید درباره تغیرات سیکل های قاعدگی و نشانه های غیر معمول قاعدگی(که تا چندین ماه ادامه پیدا می کنند) آگاه باشید و درباره مشکلات نگران کننده، با پزشکتان مشورت کنید.

درمان کیست های تخمدان

اگر کیست های تخمدان به خودی خود از بین نروند و یا بزرگتر شوند، پزشک برای کوچک شدن یا از بین رفتن کیست ها روش های درمانی زیر را پیشنهاد می کند.

قرص های ضد بارداری

اگر تخمدان هایتان کیست ساز است پزشکتان ممکن است قرص های ضد بارداری برایتان تجویز کند تا تخمک گذاری متوقف شده و از تولید کیست های جدید جلوگیری شود. این قرص ها همچنین می توانند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند. خطر ابتلا به سرطان در زنان یائسه بسیار بیشتر است.

لاپاراسکوپی

اگر کیست تان کوچک باشد و نتایج آزمایشات تصویری، خطر ابتلا به سرطان را نشان دهند، پزشکتان ممکن است عمل لاپاراسکوپی را برای خارج کردن کیست تجویز کند. روند جراحی به این صورت است که جراح برش کوچکی در نزدیکی ناف ایجاد می کند و سپس وسیله ای را به درون شکم وارد می کند تا کیست را خارج کند.

لاپاراتومی

اگر کیست شما بزرگ باشد، پزشک می تواند با برش بزرگی روی شکمتان آن را خارج سازد. سپس از کیست نمونه برداری می شود. اگر کیست سرطان زا تشخیص داده شود، ممکن است عمل هیسترکتومی انجام شود که طی آن رحم و تخمدان ها را در می آورند